Geen land in West-Europa, Duitsland uitgezonderd, kwam zo beschadigd uit de Tweede Wereldoorlog als Nederland. Er waren ongeveer 230.000 doden te betreuren, inclusief de 105.000 vermoorde Joden. Bijna 98 procent van alle treinwagons was naar het Derde Rijk versleept, en door de vele vernielde bruggen lag de binnenvaart stil. Havens waren vernield, de fabrieksinstallaties van Pernis en de Hoogovens ontmanteld. Ongeveer 375.000 hectare landbouwgrond was onbruikbaar geworden, vooral door inundaties.

De kolenproductie bedroeg nog maar een kwart van het vooroorlogse niveau; elektriciteit was er slechts enkele uren per dag. 'Wanneer wij allen een jaar lang niet hadden gewerkt en in die vacantietijd vijftig procent meer hadden verbruikt dan onze normale consumptie,' aldus de beroemde econoom Jan Tinbergen in 1945, 'dan hadden wij na thuiskomst een iets betere toestand aangetroffen dan de thans heersende.'

De eerste naoorlogse regering, een 'nationaal kabinet' onder leiding van de vrijzinnig-democraat Willem Schermerhorn, zag zich voor de enorme taak gesteld om Nederland weer te doen 'herrijzen' - zoals dat met gevoel voor pathos werd genoemd. Allereerst moest Nederland worden 'gezuiverd'. De puinhopen werden opgeruimd, de 'foute' Nederlanders werden in afwachting van hun berechting geïnterneerd, en ook het geld werd opgeschoond. Terwijl banktegoeden werden geblokkeerd en gecontroleerd op oorlogswinsten, moest iedere Nederlander een week lang zien rond te komen van tien gulden. Heel even was iedereen exact even rijk. Hoe kortstondig ook, Nederland leek een schone lei, klaar om opnieuw te worden ingetekend.